عیون اخبارالرضا (کتاب)
کتاب «عیون أخبار الرضا علیه السلام» از آثار مهم شیخ صدوق (م، ۳۸۱ ق) است. شیخ صدوق با جمع آوری سخنان و بحث های امام رضا (علیه السلام) با دیگر اندیشمندان آن دوران، بسیاری از مباحث مهم اسلامی را مطرح کرده است. «عیون أخبار الرضا» کتابی ارزشمند و مفید در شرح و توضیح بسیاری از عقاید شیعه می باشد.
| نویسنده | شیخ صدوق |
| موضوع | احادیث شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ |
|
| |
مؤلف
محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی(۳۰۵ -۳۸۱ ق) معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، متولد شهر قم، از بزرگ‌ترین محدّثین قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست. و از آثار دیگر وی: مدینة العلم، کمال‌الدین و تمام النعمة، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، أمالی شیخ صدوق، المقنع فی الفقه، الهدایة (فی الأصول و الفروع) می باشد.
از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع)، ابوالحسن محمد بن قاسم اشاره کرد. شیخ صدوق در سال ۳۸۱ هـ. وفات نمود و در شهر ری به خاک سپرده شد.
معرفی اجمالی کتاب
شیخ صدوق در این کتاب روایات مربوط به امام رضا علیه السلام و مجموعه روایاتی را که از آن حضرت روایت شده، جمع آوری کرده است. مؤلف، کتاب مذکور را برای هدیه به کتابخانه صاحب بن عباد دیلمی، وزیر وقت و حاکم شیعی آن دوران، نگاشته است.
نقل شده: صاحب بن عباد در مدح و ستایش امام رضا علیه السلام اشعاری می سراید و آن را به شیخ صدوق هدیه می دهد و شیخ نیز این کتاب را در پاسخ به هدیه ایشان به نگارش در می آورد. این کتاب از معتبرترین منابع روایی شیعه است و مانند دیگر کتاب های شیخ صدوق از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار است.
گزارش محتوا
کتاب، مجموعا داراى یک مقدمه و ۶۹ باب است. پاره‌اى از ابواب کتاب، به این شرح است:
۱. باب العلة التى من اجلها سمى على بن موسى (ع)، الرضا.
۲. باب فى ذکر ما جاء فى ام الرضا(ع) و اسمها.
۳. باب فى ذکر مولد الرضا (ع).
۴. باب فى نص ابى الحسن موسى بن جعفر (ع) على ابنه على بن موسى (ع) بالامامة و الوصیة و یذکر فیها ثمانیة و عشرون نصا.
۵. باب فى ذکر نسخة وصیة موسى بن جعفر (ع).
۶. باب النصوص على الرضا (ع) بالامامة فى جملة الائمة الاثنى عشر (ع).
۷. باب جمل من اخبار موسى بن جعفر (ع) مع هارون الرشید و مع موسى بن المهدى.
۸. باب الاخبار التى رویت فى صحة وفاة ابى ابراهیم موسى بن جعفر بن محمد بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب (ع).
۹. باب من قتله الرشید من اولاد رسول الله( ص) فى لیلة واحدة بعد قتله لموسى بن جعفر (ع) سوى من قتل منهم فى سائر الایام و اللیالى.
۱۰. باب السبب الذى من اجله قیل بالوقف على موسى بن جعفر (ع).
۱۱. باب ما جاء عن الرضا (ع) من الاخبار فى التوحید و خطبة الرضا (ع) فى التوحید.
۱۲. باب ذکر مجلس الرضا (ع) مع اهل الادیان و اصحاب المقالات فى التوحید عند المأمون.
۱۳. باب فى ذکر مجلس الرضا (ع) مع سلیمان المروزى متکلم خراسان عند المأمون فى التوحید.
۱۴. باب ذکر مجلس آخر للرضا (ع) عند المأمون مع اهل الملل و المقالات و ما اجاب به على بن محمد بن الجهم فى عصمة الانبیاء (ع).
۱۵. باب ذکر مجلس آخر للرضا (ع) عند المأمون فى عصمة الانبیاء (ع).
۱۶. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى حدیث اصحاب الرس.
۱۷. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى قول الله عز و جل:« و فدیناه بذبح عظیم».
۱۸. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى قول النبى( ص):« انا ابن الذبیحین».
۱۹. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى علامات الامام.
۲۰. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى وصف الامامة و الامام و ذکر فضل الامام و رتبته.
۲۱. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى تزویج فاطمة (ع).
۲۲. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى الایمان و انه معرفة بالقلب و اقرار باللسان و عمل.
۲۳. باب فى ذکر مجلس الرضا (ع) مع المأمون فى الفرق بین العترة و الامة.
۲۴. باب ما جاء عن الرضا (ع) من خبر الشامى و ما سأل عنه امیر المؤمنین (ع).
۲۵. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى زید بن على (ع).
۲۶. باب ما جاء عن الرضا (ع) من الاخبار النادرة فى فنون شتى.
۲۷. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى هاروت و ماروت.
۲۸. باب فى ما جاء عن الرضا (ع) من الاخبار المتفرقة.
۲۹. باب ما جاء عن الرضا (ع) فى صفة النبى( ص) من الاخبار المنثورة عن الرضا (ع).
۳۰. باب فى ما جاء عن الرضا (ع) من الاخبار المجموعة.
۳۱. باب ما جاء عن الرضا (ع) من العلل.
۳۲. باب ذکر ما کتب به الرضا (ع) الى محمد بن سنان فى جواب مسائله فى العلل.
شروح و ترجمه‌ها
این کتاب، بسیار مورد توجه علما و اندیشمندان اسلامى قرار گرفته است و ترجمه‌ها و شروح فراوانى بر آن نگاشته شده، مانند:
۱. ترجمه‌اى از محمد صالح بن محمد باقر قزوینى.
۲. ترجمه عیون از سید جلیل میرزا ذبیح الله بن میرزا هدایة الله.
۳. ترجمه‌اى از مولى على بن طیفور بسطامى.
۴. ترجمه‌اى از سید على بن محمد بن اسد الله امامى.
۵. ترجمه‌اى توسط حاج شیخ محمدتقى بن محمدباقر اصفهانى.
۶. ترجمه‌اى به نام کاشف النقاب.
۷. ترجمه‌اى به نام برکات المشهد المقدس.
۸. ترجمه عیون، نوشته یکى از افاضل مشهد رضوى، در سال ۱۲۴۵ ق که به امر سید محمد بن سید دلدار على نقوى نصیرآبادى نوشته شده است.
۹. ترجمه علامه مجلسى از بخش‌هایى از کتاب، مانند ترجمه خطبه امام در توحید و...
۱۰. شرح عیون أخبار الرضا، نوشته على اصغر بن سید حسین، حکیم بن سید على شوشترى.
۲. شرح کتاب، توسط محمد على حزین بن شیخ ابو طالب زاهدى گیلانى.
۳. شرح عیون أخبار الرضا، نوشته سید نعمت الله جزایرى.
۴. شرح عیون أخبار الرضا، نوشته مولى هادى بنابى.
۵. شرح خطبة الرضا، نوشته حسن بن على گوهر قراچه‌داغى که شرح خطبه توحید این کتاب است.
وضعیت نشر
این کتاب به تصحیح استاد علی اکبر غفاری و ترجمه حمیدرضا مستفید در دو جلد چاپ شده و همچنین به همت انتشارات جهان، در قطع وزیری، به سال ۱۳۷۸ ش به چاپ رسیده است.
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، صفحه ۳۷۴.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث ۳ [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.